Alles is betrekkelijk

Er is veel ijdelheid en een aantal ballonnetjes zijn gemakkelijk te doorprikken. Bij het doorbladeren van roddelblaadjes valt er nogal wat ijdelheid te rapen, ijdelheid die van korte duur is. Maar alles ijdelheid noemen, zoals Prediker dit doet, is toch wat overdreven.

Alles heeft zijn tijd

Hij kan het goed verwoorden en hij is aangenaam om lezen. Met een aantal uitspraken kan men gemakkelijk instemmen.  Zoals Prediker beseffen wij dat alle dingen op de wereld hun tijd hebben:

Er is een tijd om te zaaien en een tijd om te oogsten.
Er is een tijd om af te breken en een tijd om op te bouwen
.”
Hij somt meer dan twintig menselijke activiteiten op. Dit lijstje kan nog steeds aangevuld.

Hij doorzag dat de wereld drijft tussen schijn en zijn. Waarom zich inzetten als het toch verkeerd uitloopt en zeker en vast uitloopt op de dood? Dit kan gevoelens oproepen van nutteloosheid, het kan ons verlammen, leiden tot onverschilligheid. Waarom nieuw leven geven, dat op zijn beurt moet sterven? Maar het is nog niet omdat we morgen sterven, dat wij vandaag niet mogen eten.

Zijn visie kan ook leiden tot een genotscultuur. Profiteer ervan zolang je kan. Pluk de dag, ‘carpe diem’. Studenten voegden er aan toe’ noctemque’. Pluk de dag en de nacht.

Maar in het geheel genomen is Prediker pessimistisch. De man lijkt een scepticus te zijn. Hij is iemand die alles relativeert. Alles lijkt hem onbestendig en zinloos. Maar toch gelooft hij dat wat God doet, goed is op zijn tijd.

Zin en onzin

Paus Franciscus heeft in de voorbije maanden zijn catechese bij de audiënties van de woensdag gewijd aan de senioren. Woensdag 25 mei 2022 in zijn elfde catechese over de oude dag besteedde hij aandacht aan het boek Prediker: Hij beschouwt het als een bijbels juweeltje. Hij geeft toe dat dit boek ons in verwarring brengt door zijn beroemde refrein: Alles is ijdelheid, dat voortdurend weerklinkt. Alles is ijdelheid, alles is nevel, alles is rook, alles is leeg. “Het verbaast ons dergelijke uitdrukkingen – die heel het bestaan in vraag stellen - in de Heilige Schrift aan te treffen. In werkelijkheid is het voortdurende heen en weer tussen zin en onzin van Prediker de ironische voorstelling van een kennis van het leven die loskomt van de gedrevenheid voor de rechtvaardigheid waarvoor Gods oordeel waarborg staat. Het slot van het boek wijst de uitweg: “Vrees God en onderhoud zijn geboden; daar komt voor een mens alles op aan” (Pred.,12, 13). Dat is de raadgeving om dit probleem op te lossen (Paus Franciscus).


Prediker wijst op gevoelens bij de mens die leiden tot nutteloosheid, lusteloosheid, verlamming Zeker mensen op leeftijd, aldus de Paus, kunnen zich erin herkennen. Maar ze kunnen ook de boodschap doorgeven dat we ons als mens verantwoordelijk moeten blijven opstellen.

“Het is allemaal zo betrekkelijk.” De oude gemeenteontvanger gebruikte dit woord nogal graag. Het is allemaal zo betrekkelijk. Dit wel zeggen: het is niet absoluut en eeuwig. Het bestaat maar in verbondenheid met anderen. Een aantal wijsgeren hebben hiervoor een moeilijk woord en ze leren dat ons bestaan contingent is. Contingent staat tegenover wat noodzakelijk is. We zijn zijnden en delen in het Zijn, Van Shakespeare hebben we allicht deze zin onthouden: “To be of not te be, this is the question.”

De twee voorbije corona-jaren en de huidige onzekerheid door de oorlog in Oekraïne brengen ons opnieuw tot het besef dat ons bestaan broos is. Waar komen we terecht wanneer wij het gebod van de Heer opzijschuiven: “Gij zult niet doden”?

De man met de rijke schuur

De eerste lezing in de liturgie op zondag geeft meestal al een hint naar het evangelie. Vandaag sluiten de twee Schriftteksten nauw aan bij elkaar. Ze bevatten bijna dezelfde boodschap. Denk eraan dat wij allen eens zullen sterven. We moeten afgeven en achterlaten wat we hebben opgebouwd. “Een mens is vluchtig als een ademtocht, zijn dagen glijden als een schaduw weg” (ps. 144).

De boodschap lijkt op het eerste zicht in beide teksten hetzelfde. Prediker wijst op de vergankelijkheid. “Wat wij verdienen, moeten we afgeven” (Pred. 2,21). En Jezus zegt ongeveer hetzelfde: “Geen enkel bezit – al is het nog zo overvloedig – kan uw leven veilig stellen” (Lc. 12,16). Maar het perspectief verschilt. Jezus zegt niet dat ons werken nutteloos is. Wij kunnen schatten verzamelen die ons rijk maken bij God. Hij geeft daarmee de opdracht een leven op te bouwen, dat rijk is bij God. “Niet voor schuren die niet duren, geeft gij vruchtbaarheid, maar opdat op aarde niemand honger lijdt” (ZJ 569).

Steve Jobs (1955-2011) was medeoprichter en topman van Apple. Hij stierf als miljardair op 56-jarige leeftijd aan alvleesklierkanker. Vanuit zijn ziekenkamer heeft hij in het zicht van het einde een aantal diepzinnige woorden meegegeven. “Op dit moment, liggend op het ziekbed en herinnerend aan mijn hele leven, realiseer ik me dat alle erkenning en rijkdom waar ik zo trots op was, verbleekt en zinloos wordt in het gezicht van een dreigende dood.

U kunt iemand in dienst nemen om de auto voor u te laten rijden, geld voor u verdienen, maar u kunt niet iemand hebben die de ziekte voor u kan verdragen.”

“Naarmate we ouder worden, en dus wijzer, realiseren we ons langzaam dat het dragen van een horloge van $ 300 of $ 30 - ze vertellen beiden dezelfde tijd...

Je zult je realiseren dat je ware innerlijke geluk niet uit de materiële dingen van deze wereld komt.

Of je nu businessclass vliegt of economy class, als het vliegtuig neerstort, ga je evengoed...

Ik hoop dat je je realiseert, wanneer je maatjes, vrienden en oude vrienden, broers en zussen hebt, met wie je chat, lacht, liedjes zingt, praat over noord-zuid-oost-west of de hemel en aarde... Dat is echt geluk.”

Maar er zijn mensen die geen middelen hebben om een verre reis te maken, die leven in armoede en die zoals Lazarus aan de deur van de rijke dagelijks de hardheid van het leven aanvoelen (Lc. 16,19-20).

Rol van bejaarden

In zijn toespraak over de gevoelens in het boek Prediker zei de paus dat het negatief aanvoelen van Prediker in elk jaargetijde van het leven kan voorkomen. “Er bestaat geen twijfel dat de oude dag deze ontmoeting met de ontnuchtering onoverkomelijk maakt. Ontnuchtering hoort bij de oude dag. En dus is de weerstand van de oude dag tegen de ontmoedigende gevolgen van deze ontnuchtering beslissend. Als de bejaarden, die alles hebben beleefd, hun gedrevenheid voor de rechtvaardigheid ongeschonden bewaren, dan is er hoop voor de liefde en ook voor het geloof.” “Bejaarden rijk aan wijsheid en humor doen goed aan de jongeren. Ze redden hen van de bekoring van de kennis van een wereld, triest en zonder de wijsheid van het leven” (Paus Franciscus).

Geen defaitisme. Word rijk bij God door je inzet voor anderen, door op te komen voor gerechtigheid.

Christus, het stevig fundament

De liturgie reikt ons tussen de lezing van Prediker en het woord van Jezus een klare sterke tekst aan van Paulus uit zijn brief aan de christenen van Kolosse. Hij getuigt van het stevig fundament dat wij ontvangen door verbonden te zijn met Christus. Wij zijn in Hem verankerd. Christus is ons leven. Wij richten ons op Hem en zijn uitgenodigd ons te bekleden met de nieuwe mens. Wij zijn op Hem betrokken en door Hem op elke medemens, die uitgenodigd is zich te vernieuwen naar zijn beeld.